💥 *भारतातील हायवेवरील पिवळ्या व पांढऱ्या रेषांचे महत्त्व*

🍀 हायवेवर प्रवास करत असताना माझ्या मनात नेहमीच एक प्रश्न असायचा, *मध्येच पिवळी रेषा, कधी पांढरी सलग रेषा, तर कधी तुटक रेषा का असतात? हे नक्की काय दर्शवतं?* याच उत्तराची उत्सुकता मला अनेक दिवसांपासून होती. तसाही मला स्पेअर टाईम मिळाला तर मी वेगवेगळ्या वेब पोर्ट्ल्स भेट देत असतो. म्हणूनच मी वेळ मिळेल तसं या विषयाचा इंटरनेटवर शोध घेऊ लागलो. दरवेळी काही नवीन समजत गेलं. यासाठी मी वेगवेगळ्या अधिकृत वेबसाईट्सना भेट दिल्या, ज्यात '*भारतीय रस्ते वाहतूक आणि महामार्ग मंत्रालय*' (Ministry of Road Transport and Highways – MoRTH) आणि '*भारतीय राष्ट्रीय महामार्ग प्राधिकरण*' (National Highways Authority of India – NHAI) या शासकीय पोर्टल्सचा समावेश आहे. *भारतातील नॅशनल हायवेवरील पांढऱ्या व पिवळ्या रेषा, विविध वाहतूक चिन्हं, तसेच सुरक्षा मार्गदर्शक तत्त्वे याबाबतचे सर्व नियम आणि धोरणे या अधिकृत संस्थांमार्फत ठरवले जातात*.

🍀 भारतातील महामार्गांवर किंवा शहरांतील मुख्य रस्त्यांवर वाहन चालवताना आपण अनेक वेळा रस्त्यावर वेगवेगळ्या रंगांच्या आणि प्रकारांच्या रेषा पाहतो. काही रेषा पांढऱ्या रंगात तर काही पिवळ्या रंगात असतात. या रेषा काही ठिकाणी सलग असतात, तर काही ठिकाणी तुटक. अशा प्रत्येक रेषेमागे एक विशिष्ट अर्थ आणि उद्देश असतो. या रेषांचा हेतू वाहतूक अधिक सुरक्षित, नियंत्रित आणि सुसंगत ठेवणे हाच असतो. परंतु अनेक वाहनचालकांना या रेषांचा अर्थ माहीत नसल्यामुळे ते अनवधानाने नियमभंग करतात किंवा अपघाताला निमंत्रण देतात. म्हणूनच ह्या रेषांचे नेमके कार्य व त्यामागील उद्देश समजून घेणे अत्यावश्यक आहे.

🍀 पांढऱ्या सलग रेषा रस्त्याच्या दोन्ही बाजूंना किंवा लेनच्या सीमारेषा म्हणून वापरल्या जातात. या रेषा दर्शवतात की त्या भागामध्ये लेन बदलणे किंवा रस्ता ओलांडणे पूर्णपणे निषिद्ध आहे. उदाहरणार्थ, जेव्हा आपण हॉस्पिटलजवळ, शाळेजवळ किंवा अतिवाहतूक असलेल्या भागात वाहन चालवत असतो, तेव्हा अशा रेषा दिसतात. अशा भागात वाहतुकीचा गोंधळ टाळण्यासाठी या रेषांद्वारे वाहनचालकाला एका निश्चित मार्गानेच चालवण्याचे संकेत दिले जातात.

🍀 पांढऱ्या तुटक रेषा ज्या रस्त्यावर असतात, तिथे वाहन चालकाला लेन बदलण्याची परवानगी असते. पण ही परवानगी अटीतटीची आहे. म्हणजेच हे करताना चालकाने मागील व पुढील वाहनांची योग्य कल्पना घेतलेली असावी. अशा रेषा सहसा कमी वाहतूक असलेल्या भागात किंवा रस्ता सरळ व स्पष्ट असतो तिथे वापरल्या जातात.

🍀 पिवळ्या सलग रेषा विशेषतः दुभाजक नसलेल्या रस्त्यांमध्ये, म्हणजे जिथे दोन दिशेने वाहतूक सुरू असते अशा रस्त्यांवर मध्यभागी काढलेल्या असतात. याचा स्पष्ट अर्थ असा की तुम्ही रस्ता क्रॉस करून दुसऱ्या लेनमध्ये जाऊ शकत नाही, ओव्हरटेक करता येत नाही. या रेषा सामान्यतः डोंगराळ भागात, वळणावर किंवा पुलांवर वापरल्या जातात, जिथे समोरून वाहतूक येते का नाही हे स्पष्ट दिसत नाही.

🍀 पिवळ्या तुटक रेषा याच्या उलट, अशा रस्त्यावर असतात जिथे चालकाला मर्यादित स्वरूपात ओव्हरटेक करण्याची मुभा दिलेली असते. समोरून वाहन येत नसल्यास व दृश्य स्पष्ट असल्यास चालक काळजीपूर्वक समोरचा रस्ता ओलांडून ओव्हरटेक करू शकतो. परंतु त्यासाठी अनुभव व सतर्कता आवश्यक असते.

🍀 डबल पिवळ्या सलग रेषा अत्यंत महत्त्वाच्या भागात वापरल्या जातात. यामध्ये कोणत्याही प्रकारची लेन क्रॉसिंग, ओव्हरटेकिंग किंवा रस्ता बदलणे पूर्णपणे निषिद्ध असते. विशेषतः राष्ट्रीय महामार्गांवर, डोंगराळ भागात किंवा खूप घातक वळणांवर अशा रेषांचा वापर केला जातो. या रेषांकडे दुर्लक्ष केल्यास अपघाताची शक्यता अधिक वाढते.

कधी कधी आपण एका बाजूला सलग पिवळी रेषा आणि दुसऱ्या बाजूला तुटक रेषा असलेले रस्ते पाहतो. अशा वेळी ज्या बाजूला तुटक रेषा आहे, त्या बाजूच्या वाहनचालकांना रस्ता क्रॉस करून पुढे जाण्याची मुभा असते. पण ज्या बाजूला सलग रेषा आहे, त्या बाजूच्या वाहनचालकांसाठी ही कृती नियमभंग ठरते. ही व्यवस्था वाहनांच्या दृष्यमानतेनुसार आणि वाहतुकीच्या दाटीवर अवलंबून ठेवली जाते.

🍀 रेषांव्यतिरिक्त काही विशेष चिन्हे सुद्धा रस्त्यावर दिसतात. उदा. झेब्रा क्रॉसिंग – ज्याचा उपयोग पादचाऱ्यांसाठी केला जातो. अर्धवर्तुळाकार रेषा, यू-टर्न किंवा राऊंड अबाऊट सूचित करतात. तसेच काही वेळा सायकल किंवा बससाठी स्वतंत्र रंगीत लेन चिन्हांकित केलेली असते.

वाहन चालवताना चालकाने रेषांनुसार स्वतःचे वाहन नियंत्रित ठेवणे आवश्यक आहे. लेन बदलताना आरशांचा वापर करून मागे कोणते वाहन आहे याची माहिती घेतल्याशिवाय लेन बदलू नये. ओव्हरटेक करताना इशारा देऊन सुरक्षित अंतर ठेवूनच पुढे जावे. पिवळ्या रेषा पार केल्यास E-challan किंवा दंडाची कारवाई होऊ शकते, त्यामुळे नियमांचे पालन करणे अत्यंत आवश्यक आहे.

शेवटी, या सर्व रेषा, चिन्हे, रंग हे केवळ नियमांचे पालन करण्यापुरते मर्यादित नाहीत. त्यांचा मुख्य उद्देश आपले व इतर वाहनचालकांचे प्राण सुरक्षित ठेवणे हा असतो. आपण कितीही अनुभवी चालक असलो तरी, रस्ता व परिस्थिती कधीही बदलू शकते. त्यामुळे हायवेवरील प्रत्येक रंगीत रेषा म्हणजे एक इशारा आहे – जो समजून घेतल्यास आपला प्रवास अधिक सुरक्षित, आनंददायक व सुसंस्कृत होतो.